Przestępstwo handlu ludźmi to współczesna forma niewolnictwa stanowiąca jedną z najcięższych zbrodni, godząca w wolność i godność ludzką. Zwalczanie tego procederu stanowi wyzwanie dla całej Unii Europejskiej. Corocznie od 19 lat obchodzony jest Europejski Dzień Przeciwko Handlowi Ludźmi. Policja, Straż Graniczna, instytucje rządowe i pozarządowe starają się uświadomić społeczeństwu czym jest handel ludźmi i jak nie stać się ofiarą tego przestępstwa. W realizację przedmiotowych działań wpisuje się również Pomorski Zespół do Spraw Przeciwdziałania Handlowi Ludźmi, w skład którego wchodzi m.in. Okręgowy Inspektorat Pracy w Gdańsku.
Handel ludźmi
Handel ludźmi jest przestępstwem globalnym. Polega na wykorzystaniu człowieka przy użyciu zachowań, które w bezwzględności stosowania godzą w godność i wolność człowieka, naruszając przez to jego podstawowe prawa.
Za handel ludźmi uznawane są czynności sprawcze wskazane w art. 115 § 22 Kodeksu karnego, tj.
- werbowanie (nakłanianie, zjednywanie, zaciąganie),
- transport (przemieszczanie, przewożenie z zastosowaniem środków komunikacji),
- dostarczanie (umieszczanie w innym miejscu),
- przekazywanie (powierzanie, dawanie w celu dysponowania),
- przechowywanie (zatrzymywanie w jednym miejscu, przetrzymywanie w ukryciu),
- przyjmowanie osoby (zatrzymywanie przekazanej osoby).
Istotnym jest przy tym, że w celu wypełnienia znamion przestępstwa handlu ludźmi, wymienione wyżej czynności dotyczące zachowania sprawcy lub sprawców powinny zostać zrealizowane przy wystąpieniu co najmniej jednej metody lub środka, czyli:
- przemocy lub groźby bezprawnej,
- uprowadzenia, podstępu,
- wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania,
- nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności,
- udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inną osobą.
Niezbędnym elementem w przypadku zakwalifikowania czynu jako wypełniającego znamiona przestępstwa handlu ludźmi jest również podjęcie określonego działania przez sprawcę w celu wykorzystania innej osoby, nawet za jej zgodą.
Przestępstwo handlu ludźmi polega na zniewoleniu osoby bez względu na jej wiek, płeć czy narodowość, przy pomocy szerokiego spektrum metod przestępczych, których finałem jest wykorzystanie osoby.
Co roku około 2 milionów ludzi pada ofiarą tego przestępstwa, z czego 1/3 stanowią dzieci. Raport Biura Narodów Zjednoczonych do Spraw Narkotyków i Przestępczości (UNODC) opublikowany 7 stycznia 2019 roku ostrzega, że grupy zbrojne w strefach konfliktów coraz częściej posługują się handlem ludźmi w celu finansowania swojej działalności i przyciągania nowych rekrutów. Najnowsze szacunki Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) wskazują, że tylko praca przymusowa generuje około 150 miliardów dolarów nielegalnych zysków rocznie. Szacuje się, że w skali całego świata roczne dochody z wszystkich form wykorzystania ofiar handlu ludźmi sięgają 30 mld euro. Dlatego przyjmuje się, iż handel ludźmi po handlu narkotykami stanowi drugi najbardziej dochodowy interes zorganizowanych grup przestępczych.
Najnowszy Raport Departamentu Stanu USA (Global Report on Trafficking in Person 2022) opublikowany w styczniu 2023 roku wskazuje, że dziewczęta i kobiety są trzykrotnie bardziej narażone na jawną lub skrajną przemoc w porównaniu z chłopcami i mężczyznami a dzieci są dwa razy bardziej narażone na przemoc niż ludzie dorośli. Kobiety i dziewczęta stanowiły 60 procent ogólnej liczby wykrytych ofiar w 2020 roku. Wojna i konflikty stanowią potencjalne „tereny łowieckie” dla handlarzy ludźmi [1].
Większość zidentyfikowanych ofiar stanowią migranci, a szczególnie narażone są osoby marginalizowane i ubogie. Przestępcy w łańcuchu powiązań werbują ofiary z ubogich gospodarstw domowych, rodzin dysfunkcyjnych lub dzieci, które są porzucone lub pozostają bez opieki rodzicielskiej, zwłaszcza w krajach o niskich dochodach.
Formy wykorzystywania osób w procederze handlu ludźmi mogą mieć bardzo różne postacie. Najbardziej rozpoznawalną formą wykorzystania jest wykorzystanie w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania. Nie jest to jednak aktualnie dominująca forma wykorzystania. Analizując statystyki organów ścigania i prokuratury z kilku ostatnich lat nie sposób nie zauważyć wyraźnej zmiany trendów. Eksploatacja seksualna kobiet ustąpiła miejsca wykorzystaniu mężczyzn do pracy przymusowej. Przy czym liczba ta ciągle rośnie.
Do najbardziej podstawowych (kodeksowych) form wykorzystania zaliczamy:
- wykorzystanie w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania,
- wykorzystanie w pracy lub usługach o charakterze przymusowym,
- wykorzystanie do żebractwa,
- handel ludźmi w celu pozyskania komórek, tkanek lub narządów wbrew przepisom ustawy (handel organami),
- handel dziećmi.
W praktyce organów ścigania i instytucji oraz organizacji zajmujących się wsparciem oraz reintegracją ofiar dostrzega się nowe okoliczności powstawania tego zjawiska w takich sektorach jak:
- niewolnictwo domowe,
- eksploatacja kryminalna,
- zmuszanie do zawierania fikcyjnych małżeństw,
- wykorzystywanie osób do wyłudzania kredytów i świadczeń socjalnych.
Zjawisko handlu ludźmi w Polsce obserwuje się od lat dziewięćdziesiątych. Specyfika działania służb zmienia się tak, jak zmieniają się metody postępowania sprawców. Należy wskazać, że bardzo dynamiczny rozwój nowych technologii sprawił, że to Internet coraz częściej staje się miejscem, gdzie werbuje się osoby do wyjazdu za granicę.
Znaczący wpływ na wzrost przestępstwa handlu mają bez wątpienia aktualne ruchy migracyjne, w ich legalnej oraz nielegalnej postaci, jak również szybkość i łatwość podróżowania oraz możliwość kontaktu poprzez sieć internetową.
Identyfikacja ofiar handlu ludźmi
Bardzo ważnym problemem w zakresie identyfikacji ofiar handlu ludźmi jest brak świadomości wykorzystanych ofiar o przysługujących im prawach w związku z faktem, iż zostały one wykorzystane.
Podstawowe uprawnienia przysługujące ofiarom handlu ludźmi to:
- możliwość potwierdzenia legalności pobytu, w sytuacji, gdy przebywają one na terytorium RP nielegalnie ( w ramach tak zwanego czasu na zastanowienie);
- możliwość uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy m.in. z prawem do pracy;
- możliwość uzyskania zezwolenia na pobyt stały przez ofiarę handle ludźmi na szczególnych warunkach, już po 1 roku pobytu na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy dla ofiar handlu ludźmi;
- niekaralności ofiar handlu ludźmi.
Pomorski Wojewódzki Zespół Do Spraw Przeciwdziałania Handlowi Ludźmi
Pomorski Wojewódzki Zespół Do Spraw Przeciwdziałania Handlowi Ludźmi - powołany Zarządzeniem Wojewody Pomorskiego nr 227/2015 z dnia 14 sierpnia 2015 r. Funkcjonowanie Zespołu posiada umocowanie prawne, określone w art. 22 pkt 15 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2019r., poz. 1507, j.t.).
Głównym celem Zespołu jest usprawnienie organizacji działalności prewencyjnej, wsparcia i reintegracji ofiar handlu ludźmi, pobudzenie aktywności lokalnych samorządów, fundacji i stowarzyszeń jak również podejmowanie działań mających na celu podnoszenie świadomości społecznej na temat procederu handlu ludźmi.
Logo Zespołu
Okręgowy Inspektorat Pracy w Gdańsku, będąc członkiem zespołu od wielu lat bierze aktywny udział w powyższych działaniach. W wyniku tych działań w tematyce handlu ludźmi członkowie Zespołu przeprowadzili wiele kampanii zapobiegawczych, w których uczestniczyło blisko 10 tys. osób.
Jesteś ofiarą lub świadkiem handlu ludźmi? Zadzwoń
Telefon alarmowy 112
Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi
www.kcik.pl
Telefon zaufania dla ofiar i świadków handlu ludźmi
+48 22 628 01 20 lub +48 22 628 99 99
Pomorski Wojewódzki Zespół ds. Przeciwdziałania Handlowi Ludźmi
+ 48 58 307 71 56, 58 307 72 87
Opracowanie na podstawie materiału przygotowanego przez Przewodniczącego Pomorskiego Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Przeciwdziałania Handlowi Ludźmi, funkcjonariusza Morskiego Oddziału Straży Granicznej w Gdańsku kmdr ppor. SG dr Roberta Mroczka
[1] Trafficking In Persons Report 2022, United Nations, 2023, s. 7-84.
