Prezydent w dniu 27 listopada 2025 r. podpisał ustawę z dnia 5 listopada 2025 r. o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych. Teraz już tylko publikacja w Dzienniku Ustawy i po 14 dniach ustawa wchodzi w życie.
Oznacza to, że jeszcze przed nowym rokiem zaczną obowiązywać nowe zasady zawierania i ewidencjonowania układów zbiorowych pracy.
Ma być łatwiej, szybciej, elastyczniej
Całość rozwiązań związanych ze zbiorowymi układami pracy znika z Kodeksu pracy, bo zostaje przeniesiona do osobnej ustawy. Nowe przepisy mają na celu zrównoważenie zarówno oczekiwań związków zawodowych reprezentujących pracowników, jak i pracodawców i ich organizacji. Mają ułatwić zawieranie układów zbiorowych pracy, zwiększyć elastyczności negocjacji oraz usprawnić formalności.
Układy zbiorowe pracy – ale co to takiego?
Układ zbiorowy pracy to rodzaj porozumienia społecznego zawieranego w drodze rokowań między pracodawcą (pracodawcami) a pracownikami, reprezentowanymi przez związki zawodowe.
Układ zbiorowy pracy może określać sprawy nieuregulowane w przepisach prawa pracy w sposób bezwzględnie obowiązujący, w szczególności może obejmować sprawy dotyczące w szczególności czasu pracy, pracy w godzinach nadliczbowych, wymiaru urlopu wypoczynkowego, warunków wynagrodzenia, bezpieczeństwa i higieny pracy, świadczeń socjalnych itd. W układzie strony mogą przyjąć rozwiązania odmiennie niż w przepisach Kodeksu pracy i w ten sposób lepiej dostosować zasady obowiązujące w zakładzie pracy do specyfiki jego działania. Ustalone w układzie rozwiązania nie mogą być jednak mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Postanowienia układu zbiorowego, które naruszają tą zasadę są nieważne z mocy prawa. Postanowienia układów zbiorowych pracy naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują.
Jedna ewidencja zamiast rejestrów
Zakładowe układy pracy nie będą już rejestrowanie przez Okręgowe Inspektoraty Pracy a ponadzakładowe przez Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej. Powstanie jedna Krajowa Ewidencja Układów Zbiorowych Pracy (KEUZP), gdzie będą ewidencjonowane wszystkie układy zbiorowe pracy oraz inne porozumienia zbiorowe.
Pełna cyfryzacja
Zgłoszenie KEUZP będzie dokonywane online przez prosty formularz, udostępniony na stronie internetowej MRPiPS i załączenie skanu układu.
Bez urzędowej kontroli treści
Ministerstwo będzie tylko ewidencjonować układy – nie będzie sprawdzania zgodności układu z prawem przed jego zaewidencjonowaniem.
Będzie jednak możliwa kontrola sądowa na wniosek. Każdy, kogo dotyczą postanowienia układu zbiorowego pracy – pracownik, osoba wykonująca inną pracę zarobkową, emeryt, rencista, organizacja związkowa, pracodawca, a także inspektor pracy lub prokurator – będą mogli złożyć do sądu pracy wniosek o sprawdzenie zgodności układu z prawem lub prawidłowości jego zawarcia.
Strony zdecydują
Nowa ustawa przewiduje:
- otwarty katalog spraw regulowanych w układzie zbiorowym pracy - partnerzy społeczni w ramach prowadzonych rokowań będą mogli wspólne ustalić, co znajdzie się w układzie zbiorowym
- możliwość zawierania układów zarówno na czas określony , z możliwością przedłużania okresu jego obowiązywania, jak i na czas nieokreślony
- ułatwienie wystąpienia z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy
- uproszczenie procedury rozszerzenia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy na innych pracodawców w drodze rozporządzenia
Rządowy Plan Działania na Rzecz Wspierania Rokowań Zbiorowych
MRPiPS do dnia 31 grudnia 2025 r. ustali – we współpracy z partnerami społecznymi - Plan Działania na Rzecz Wspierania Rokowań Zbiorowych, w którym zostanie określony harmonogram opracowania środków, mających na celu stopniowe zwiększenie wskaźnika zasięgu rokowań zbiorowych, przy pełnym poszanowaniu autonomii organizacji związkowych, pracodawców oraz organizacji pracodawców.
MRPiPS zapowiada, że obok działań obejmujących edukację, analitykę i promocję dialogu znajdą się w nim wymierne zachęty dla pracodawców do podejmowania rokowań ze związkami zawodowymi.
Dlaczego zmiany są konieczne?
Polska ma najniższy w UE odsetek pracowników objętych układami zbiorowymi – w zależności od sposobu liczenia 10% - 15%, podczas gdy średnia unijna przekracza 60%, a w krajach takich jak Francja czy Szwecja sięga 70-90%. Brak układów zbiorowych pracy to nie tylko słabszy głos pracowników, ale też mniejsza zdolność firm i całej gospodarki do reagowania na kryzysy i zmiany. Gdy realne negocjacje między partnerami społecznymi nie istnieją, trudniej o stabilne miejsca pracy, lepsze warunki zatrudnienia i uczciwy podział korzyści płynących ze wzrostu gospodarczego.
Unijna dyrektywa o adekwatnych wynagrodzeń minimalnych zobowiązuje państwa członkowskie do zwiększenia zasięgu układów zbiorowych pracy. Polska ustawa w tym zakresie to dopiero pierwszy krok – usuwający bariery i otwierający szansę na przebudowę modelu układów zbiorowych pracy. Czas pokarze czy spowoduje to faktycznie znaczne zwiększenie liczby zatrudnionych objętych układami zbiorowymi.